Tình huống 09
❓ Bán thuốc xách tay có hợp pháp không?
“Thuốc xách tay” tức là nhập cá nhân, không qua kênh chính thức, không được kiểm định tại Việt Nam, và bán ra thị trường – về nguyên tắc, không hợp pháp nếu không đáp ứng các điều kiện theo luật dược và các quy định nhập khẩu, kinh doanh thuốc.
Theo Luật Dược 2016 (Luật Dược số 105/2016/QH13) thì thuốc là “hàng hóa đặc biệt”, chịu quản lý chặt chẽ. Caselaw
Cơ sở bán lẻ thuốc được phép hoạt động chỉ gồm nhà thuốc, quầy thuốc, tủ thuốc, trạm y tế… và phải đáp ứng điều kiện về cơ sở vật chất, nhân sự, bảo quản. VOV+1
Nếu “xách tay” thuốc mà không có giấy phép nhập khẩu, không có giấy đăng ký lưu hành (hoặc phép tương đương), thì hành vi đó vi phạm pháp luật dược và có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy mức độ.
Có thể trong tương lai, luật sửa đổi (hoặc bổ sung) sẽ có quy định cụ thể hơn về “thuốc qua thương mại điện tử / kênh mạng xã hội” — ví dụ như đoạn thông tin báo chí nêu “Luật Dược sửa đổi từ 1/7/2025 cấm bán lẻ thuốc kê đơn qua thương mại điện tử ngoài sàn giao dịch” Znews.vn
Do đó, bán thuốc xách tay qua Facebook nếu không đáp ứng các quy định hiện hành sẽ bị xem là vi phạm pháp luật.
📖 Luật Dược 2016 – quy định về nhập khẩu thuốc
Một số điểm quan trọng:
Thuốc (và nguyên liệu làm thuốc) là đối tượng chịu quản lý đặc biệt (Điều 54–61). Caselaw
Giấy phép nhập khẩu: Thuốc nhập khẩu vào Việt Nam phải có giấy phép nhập khẩu nếu thuốc đó là thuốc chưa được đăng ký lưu hành, thuốc được chỉ định đặc biệt, thuốc kiểm soát đặc biệt… Caselaw
Thuốc, nguyên liệu làm thuốc nếu là loại phải kiểm soát đặc biệt thì phải cấp phép nhập khẩu và chỉ được nhập khẩu trong lượng ghi trong giấy phép. Caselaw
Thuốc nhập khẩu phải đáp ứng tiêu chuẩn, hồ sơ đăng ký lưu hành, kiểm nghiệm và kiểm định theo quy định của Bộ Y tế. Caselaw
Bộ Y tế có trách nhiệm công bố thông tin thuốc được cấp phép nhập khẩu, nhà nhập khẩu, nhà sản xuất, số lượng, tên thuốc. Caselaw
Luật cũng quy định tiêu chí, hồ sơ, thủ tục, thời gian cấp phép nhập khẩu, các loại thuốc hoặc nguyên liệu làm thuốc bị cấm nhập khẩu hoặc sản xuất. Caselaw
Nếu thuốc hoặc nguyên liệu không có giấy phép, nhập khẩu trái phép, có thể bị xử lý vi phạm hành chính hoặc hình sự tùy mức độ.
Như vậy, việc nhập khẩu thuốc không theo quy định luật là vi phạm pháp luật, đặc biệt nghiêm ngặt hơn các loại hàng hóa thông thường.
Người mua gặp rủi ro – ai chịu trách nhiệm?
Rủi ro khi mua thuốc xách tay
Thuốc giả, thuốc nhái, thuốc kém chất lượng, không bảo quản đúng điều kiện (nhiệt độ, độ ẩm…), hết hạn hoặc không rõ nguồn gốc.
Thành phần thuốc có thể không giống ghi trên bao bì, không đúng hàm lượng hoặc có tạp chất nguy hại.
Tương tác thuốc, tác dụng phụ, độc tính không lường được khi người mua không có thông tin y khoa đầy đủ.
Không có bảo đảm về trách nhiệm pháp lý nếu thuốc gây hại cho sức khỏe.
Khó truy cứu khi có vấn đề (bởi người bán ẩn danh, không có địa chỉ cụ thể).
Ai chịu trách nhiệm?
Về nguyên tắc, người bán vi phạm pháp luật (bán thuốc không phép, bán hàng kém chất lượng) có trách nhiệm chịu trách nhiệm hình sự hay hành chính tùy mức độ.
Nhưng trong thực tế, việc xác minh trách nhiệm có thể khó khăn nếu người bán ẩn danh, qua các tài khoản mạng xã hội, chuyển khoản, giao hộ…
Người mua cũng phải chịu phần nào rủi ro nếu không kiểm tra kỹ, không yêu cầu hóa đơn, không kiểm tra giấy phép…
Cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm thanh tra, phát hiện, xử lý vi phạm nhưng không đảm bảo mọi lô thuốc xách tay đều được kiểm soát được.
Do đó, mặc dù về lý thuyết người bán là chịu trách nhiệm chính, trong thực tế người mua thường là bên bị thiệt nhiều, khó đòi được quyền lợi.
🛎️ Facebook có trách nhiệm pháp lý không?
Facebook (và các nền tảng mạng xã hội) có thể bị xem là nền tảng trung gian truyền tải thông tin, không trực tiếp sản xuất, nhập khẩu thuốc.
Các nền tảng có thể bị yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm nếu được cơ quan chức năng yêu cầu hoặc theo quy chế nền tảng (ví dụ khi có quyết định hành chính, tố giác).
Nếu Facebook biết rõ việc người dùng dùng nền tảng bán thuốc trái phép mà không có hành động ngăn chặn, có thể bị xem là đã “hợp tác vô hình” hoặc không tuân thủ nghĩa vụ lọc nội dung vi phạm (tùy luật mạng, luật thương mại điện tử).
Trong nhiều nước (và đang là xu hướng), luật truyền thông, thương mại điện tử hoặc luật về trách nhiệm mạng sẽ quy định nền tảng phải có trách nhiệm giám sát, rà soát nội dung vi phạm, có cơ chế “xóa gỡ nhanh” khi nhận phản ánh từ người có thẩm quyền.
Tại Việt Nam, có quy định về quản lý thương mại điện tử, quản lý nội dung mạng xã hội, và Facebook cũng có chính sách nội bộ về nội dung cấm.
Nếu có quy định bắt buộc Facebook phải cung cấp thông tin người bán khi có yêu cầu điều tra, Facebook có thể bị yêu cầu tuân theo.
Tóm lại, Facebook không thể hoàn toàn vô can – có thể bị yêu cầu hợp tác, gỡ bỏ nội dung, chịu trách nhiệm gián tiếp nếu vi phạm quy định.
👮🏻♂️👮🏻Quản lý thị trường xử lý thế nào?
Lực lượng quản lý thị trường (QLTT) thuộc Bộ Công Thương phối hợp với các cơ quan như Bộ Y tế, công an, Cục Quản lý Dược để kiểm tra, truy vết các tổ chức, cá nhân vi phạm (nhập lậu thuốc, bán thuốc không phép, quảng cáo thuốc không đúng).
Khi phát hiện vi phạm, QLTT có thể ra quyết định xử phạt hành chính, tịch thu tang vật, đình chỉ hoạt động, gỡ bỏ trang bán, chuyển vụ việc cho công an nếu có dấu hiệu hình sự.
QLTT cũng phối hợp thực hiện kiểm tra chuyên đề, cao điểm xử lý vi phạm trên môi trường online, các kho hàng, địa điểm giao nhận, kho ẩn. Năm 2024, QLTT xử lý hơn 47.135 vụ vi phạm, trong đó chú trọng hoạt động kinh doanh online. https://baomoi.com+1
QLTT công bố công khai tên đơn vị vi phạm, kết quả kiểm tra, tiêu huỷ tang vật vi phạm (ví dụ tiêu hủy thuốc lá nhập lậu, hàng giả) Tạp chí Quản lý thị trường+2dms.gov.vn+2
Trong trường hợp nghiêm trọng (liên quan thuốc ảnh hưởng sức khỏe lớn), có thể chuyển vụ việc sang cơ quan công an, truy tố.
QLTT phối hợp với sở y tế, thanh tra chuyên ngành dược để xử lý dưới góc độ dược phẩm, đảm bảo an toàn, tiêu chuẩn thuốc.
Tuy nhiên, QLTT thường gặp khó khăn trong việc xác định nguồn gốc, theo dõi giao dịch ẩn, tên người bán ẩn danh, vượt biên giới, chi phí điều tra, phối hợp liên ngành…
🇻🇳🇯🇵 So sánh Việt Nam với Nhật về quản lý thuốc nhập khẩu
| Khía cạnh | Việt Nam | Nhật Bản |
|---|---|---|
| Hệ thống quản lý | Dược phẩm chịu quản lý nhà nước qua Bộ Y tế, QLTT, Cơ quan quản lý Dược quốc gia; kiểm soát nhập khẩu, đăng ký lưu hành, kiểm nghiệm | Cơ quan quản lý dược (PMDA – Pharmaceuticals and Medical Devices Agency), cùng với Bộ Y tế, thường rất chặt chẽ, chuẩn mực cao về kiểm nghiệm, kiểm tra chất lượng |
| Yêu cầu nhập khẩu / lưu hành | Phải có giấy phép nhập khẩu, hồ sơ đăng ký, kiểm nghiệm; thuốc xách tay cá nhân không được xem là kênh chính thức | Nhập khẩu thuốc phải tuân thủ quy định GMP, kiểm tra chất lượng, quy định nghiêm ngặt; thuốc cá nhân nhập khẩu thường có giới hạn cụ thể và khai báo hải quan; người dùng cá nhân thường không được phép phân phối thuốc cá nhân rộng rãi |
| Xử lý vi phạm | Có chế tài hành chính, hình sự; nhưng việc phát hiện vi phạm qua mạng xã hội, nhập lậu, thuốc xách tay là thách thức lớn | Nhật có hệ thống kiểm soát nhập cảnh, quản lý hải quan khắt khe, kiểm tra dược phẩm tại cửa khẩu; vi phạm dược phẩm bị xử lý nghiêm, thường dễ truy vết hơn do hệ thống pháp luật mạnh và giám sát tốt |
| Minh bạch thông tin | Công bố thuốc được nhập khẩu, nhà nhập khẩu, nhà sản xuất theo luật dược. Tuy nhiên, việc tra cứu thông tin người dân đôi khi gặp khó. | Thông tin về thuốc lưu hành, chất lượng, kiểm nghiệm được công bố rõ ràng, có hệ thống dữ liệu minh bạch, công bố công chúng. Người dân có thể tra được. |
| Vai trò mạng & thương mại điện tử | Sự bùng nổ thương mại điện tử, mạng xã hội tạo lỗ hổng cho thuốc xách tay | Nhật cũng có thương mại điện tử trong ngành dược, nhưng quản lý chặt: chỉ các nhà thuốc được phép bán trực tuyến, có giấy phép, kiểm tra đơn hàng, vận chuyển được kiểm soát chặt. |
Như vậy, Nhật có lợi thế về hệ thống kiểm soát nhập cảnh, quản lý hải quan dược phẩm rất chặt, cùng môi trường quy chế nghiêm minh, công nghệ giám sát cao. Việt Nam đang trên con đường cải thiện, nhưng còn nhiều “kẽ hở”.
✈️ Vì sao thuốc xách tay vẫn “hot” ở Việt Nam?
Một số nguyên nhân:
Giá rẻ hơn: thuốc xách tay thường có giá thấp hơn nhiều so với thuốc nhập chính thức do không qua các chi phí kiểm nghiệm, thuế, lợi độ nhà phân phối. (Báo chí phản ánh loại thuốc xách tay có giá 300‑450 nghìn, trong khi nhập chính ngạch là ~900 nghìn) Báo điện tử VTC News+1
Sự đa dạng, độc đáo: người mua tin rằng thuốc ngoại (Nhật, Mỹ) có chất lượng cao, công thức mới, hoặc không có ở Việt Nam.
Tiếp cận dễ dàng qua mạng: chỉ cần vài cú click, vài tin nhắn – không cần ra nhà thuốc, không cần kê đơn – tiện lợi.
Thiếu thông tin và hiểu biết: nhiều người không phân biệt được thuốc hợp pháp hay không, tin lời quảng cáo thần thánh, không kiểm tra giấy phép.
Quy định và kiểm soát khó theo kịp công nghệ: người bán dùng tài khoản ẩn danh, giao hàng qua dịch vụ chuyển phát nhanh, dùng kho ẩn để giao từng lô nhỏ — làm khó cho việc truy vết và kiểm soát.
Thiếu chế tài mạnh đủ răn đe và khả năng thực thi hạn chế: nếu mức xử phạt, công suất kiểm tra, phối hợp liên ngành chưa đủ mạnh, người vi phạm vẫn liều làm.
Vì những lý do đó, dù có rủi ro lớn, thị trường thuốc xách tay vẫn tồn tại và phát triển.
📝 Giải pháp quản lý thuốc xách tay online
Dưới đây là một số giải pháp khả thi:
Pháp lý & kiểm soát
Bổ sung, sửa Luật Dược hoặc Nghị định hướng dẫn, quy định rõ cấm bán thuốc qua mạng xã hội nếu không thông qua “sàn giao dịch thương mại điện tử được cấp phép”.
Quy định bắt buộc các nền tảng mạng xã hội (Facebook, Instagram, Zalo…) phải có cơ chế kiểm duyệt, gỡ bỏ nội dung quảng cáo thuốc vi phạm và cung cấp thông tin chủ tài khoản khi có yêu cầu xử lý vi phạm.
Quy định bắt buộc người bán thuốc online phải đăng ký với cơ quan dược, cam kết lưu hành sản phẩm hợp pháp, cung cấp giấy phép, hóa đơn, giấy đăng ký lưu hành, kiểm nghiệm, nơi bán rõ ràng.
Thiết lập hệ thống giám sát giao dịch thuốc online: kết hợp công nghệ AI để phát hiện nội dung quảng cáo thuốc bất hợp pháp, cảnh báo và gỡ nhanh.
Tăng chế tài (hành chính, hình sự) đủ mạnh để răn đe: phạt tiền lớn, tịch thu tài sản, đình chỉ hoạt động, truy tố hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Phối hợp liên ngành: hải quan, y tế, công an, quản lý thị trường, thanh tra dược, bưu chính – để kiểm soát ở nhiều điểm (cửa khẩu, kho, giao nhận, chuyển phát, kho ẩn).
Xử lý trách nhiệm gián tiếp của nền tảng mạng nếu không tuân chuyện gỡ nội dung hay hợp tác điều tra.
Công bố hệ thống tra cứu công khai: người tiêu dùng có thể kiểm tra mã số giấy phép, nơi bán, số đăng ký lưu hành để xác minh tính hợp pháp.
Giải pháp công nghệ & quản lý
Áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc (QR code, blockchain) để người dùng quét xem thuốc có bản gốc, được phép lưu hành.
Hệ thống cảnh báo – người dùng có thể nhập tên thuốc, số lô để kiểm tra trên database dược quốc gia.
Kết nối APIs giữa cơ quan quản lý (Bộ Y tế) và các nền tảng để tự động kiểm tra nội dung quảng cáo thuốc có hợp lệ hay không.
Dữ liệu lớn (big data) và AI để phát hiện mẫu quảng cáo vi phạm, từ khóa “mua thuốc”, “xách tay”, “nhập khẩu”, “điều trị” – gắn cảnh báo tự động.
Tạo “đường dây nóng” hoặc kênh báo cáo của người dân khi phát hiện quảng cáo thuốc vi phạm để cơ quan nhanh xử lý.
Thực thi & giám sát
Tổ chức chuyên đề kiểm tra định kỳ, cao điểm, đột xuất đối với hoạt động bán thuốc online và kho hàng liên quan.
Chuyển vụ việc nghiêm trọng sang công an để xử lý hình sự nếu liên quan đến thuốc giả, gây hậu quả sức khỏe.
Công khai kết quả xử lý vi phạm, danh sách người bán vi phạm và hình phạt để răn đe xã hội.
Tăng cường nguồn lực, đào tạo cho QLTT, thanh tra dược, cán bộ quản lý công nghệ thông tin, để nắm bắt kỹ thuật mới trong thương mại điện tử.
Xây dựng hợp tác quốc tế để quản lý thuốc xách tay từ nước ngoài – phối hợp hải quan quốc tế, chia sẻ thông tin về doanh nghiệp xách tay vi phạm.
🌎 Vai trò của truyền thông trong giáo dục người tiêu dùng
Truyền thông giúp nâng cao nhận thức người dân về rủi ro của thuốc không rõ nguồn gốc, thuốc xách tay: sức khỏe, tính mạng, lãng phí tiền bạc, khó truy cứu trách nhiệm.
Cung cấp thông tin hướng dẫn: cách kiểm tra giấy phép, tra cơ sở bán thuốc hợp pháp, kiểm tra mã số đăng ký, nơi bán rõ ràng, yêu cầu hóa đơn, kiểm tra tem nhãn.
Chiến dịch truyền thông hợp tác giữa Bộ Y tế, Sở Y tế, hội dược, hội người tiêu dùng để lan toả thông điệp “chỉ mua thuốc có giấy phép”, “không mua thuốc lậu / xách tay không rõ nguồn gốc”.
Sử dụng mạng xã hội, video giải thích, infographic, livestream bác sĩ/ dược sĩ nói về rủi ro thuốc xách tay để tiếp cận giới trẻ – đối tượng dễ bị quảng cáo “thần dược” thu hút.
Các trường học, cơ sở y tế nên chủ động truyền thông đến bệnh nhân về cách mua thuốc an toàn, cảnh giác quảng cáo thuốc qua mạng.
Khen thưởng/ biểu dương các cá nhân, tổ chức phát hiện và tố giác quảng cáo thuốc bất hợp pháp.
Liên kết với báo chí truyền thống, trang tin sức khỏe uy tín để phỏng vấn, bài viết, cảnh báo thực tế các vụ thuốc xách tay gây hại.
Truyền thông tốt giúp giảm cầu – nếu người tiêu dùng ngày càng cẩn trọng, ít mua thuốc xách tay thì nguồn cung vi phạm cũng bớt hấp dẫn.
🧑⚖️👨⚖️ Đề xuất khung pháp lý về thuốc xách tay online
Dưới đây là gợi ý khung pháp lý bạn và nhóm có thể phát triển:
Mục tiêu
Bảo vệ sức khỏe cộng đồng, chặn thuốc không rõ nguồn gốc.
Xử lý kịp thời vi phạm trong môi trường mạng.
Tạo cơ chế minh bạch, răn đe và hợp tác giữa các bên (nhà nước, nền tảng, người dân).
Nguyên tắc
Không trái với quyền tiếp cận y tế, nhưng yêu cầu kiểm soát nghiêm thuốc lưu hành.
Hệ thống quản lý mở – người dân có thể tra cứu, kiểm chứng.
Trách nhiệm liên đới: người bán, nền tảng, đơn vị vận chuyển nếu vi phạm.
Công nghệ hỗ trợ kiểm soát: AI, hệ thống tra cứu, giao dịch điện tử, vân tay mã số lô.
Các thành phần quy định
Giới hạn thuốc được phép bán online
Chỉ các thuốc không kê đơn (OTC) mới được phép bán một phần qua kênh điện tử, nếu người bán đáp ứng điều kiện.
Thuốc kê đơn, thuốc kiểm soát đặc biệt, thuốc liên quan bệnh truyền nhiễm nhóm A … bị cấm bán qua mạng xã hội cá nhân, chỉ được bán qua sàn giao dịch thương mại điện tử uy tín hoặc các nhà thuốc được cấp phép.
Người bán thuốc online phải đăng ký với cơ quan dược, cung cấp giấy phép, giấy chứng nhận kiểm nghiệm, mã số đăng ký lưu hành, địa điểm bảo quản rõ ràng.
Nghĩa vụ của nền tảng / mạng xã hội
Có bộ lọc, kiểm duyệt nội dung quảng cáo thuốc, phát hiện vi phạm.
Khi nhận thông báo hợp lệ từ cơ quan quản lý, phải gỡ nội dung vi phạm trong thời gian ngắn (ví dụ 24h).
Cung cấp thông tin người bán (tài khoản, số điện thoại, địa chỉ, ID cá nhân nếu có) khi có yêu cầu điều tra của cơ quan chức năng.
Đặt giới hạn cho hình thức quảng cáo thuốc – người dùng cá nhân không được tự do đăng quảng cáo thuốc (phải đăng qua module đã kiểm duyệt).
Thanh tra – kiểm soát – xử lý vi phạm
Thanh tra chuyên ngành dược phải phối hợp chặt với QLTT, công an, hải quan để giám sát chuỗi từ nhập khẩu, kho, giao hàng, người bán.
Kiểm tra đột xuất trang web, tài khoản mạng xã hội quảng cáo thuốc, kho hàng, địa điểm giao nhận.
Chế tài rõ: phạt hành chính, thu hồi giấy phép, tịch thu tang vật, cấm hoạt động, truy tố hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Công khai danh sách vi phạm để răn đe xã hội.
Có cơ chế khiếu nại, kháng cáo để người bán chân chính (nếu bị xử oan) được bảo vệ.
Cơ chế tra cứu, xác minh cho người tiêu dùng
Bộ Y tế / Cơ quan dược quốc gia xây dựng cổng tra cứu thuốc đăng ký, nhập khẩu, nơi bán hợp pháp.
Người dân có thể nhập tên thuốc, số đăng ký, mã lô để biết thuốc có được phép lưu hành hay không.
Cho phép người dân gửi phản ánh quảng cáo vi phạm, để cơ quan rà soát xử lý.
Công bố định kỳ danh sách thuốc xách tay, thuốc vi phạm, người bán vi phạm.
Hỗ trợ thực thi & hợp tác quốc tế
Hợp tác quốc tế trong kiểm soát nhập khẩu thuốc xách tay từ nước ngoài: chia sẻ dữ liệu, đồng bộ kiểm soát ở cửa khẩu, hợp tác truy vết doanh nghiệp vi phạm quốc tế.
Hỗ trợ kỹ thuật cho QLTT, cán bộ dược, cán bộ CNTT để bắt kịp công nghệ quảng cáo / giao dịch qua mạng.
Nguồn lực: ngân sách Nhà nước dành cho công nghệ, giám sát, đào tạo, hệ thống cảnh báo.
Lộ trình thực hiện
Giai đoạn 1: áp dụng với thuốc OTC, kiểm nghiệm, đăng ký bắt buộc cho người bán online.
Giai đoạn 2: mở rộng lên thuốc kê đơn, kiểm soát chặt khi có sửa luật dược mới.
Giai đoạn 3: hoàn thiện tích hợp công nghệ AI, hệ thống tra cứu, liên kết dữ liệu, giám sát tự động.
An toàn, quyền lợi người tiêu dùng
Quy định bồi thường trách nhiệm nếu thuốc đăng ký hợp pháp nhưng chất lượng không đạt.
Quyền khiếu nại, tố cáo, cảnh báo công chúng.
Yêu cầu người bán thuốc phải lưu lưu trữ dữ liệu giao dịch, đơn hàng trong thời gian nhất định để phục vụ truy vết khi cần.
👉🏻Những điểm nổi bật và rủi ro cần nhấn
Thuốc xách tay online là một “vùng xám” pháp lý – nếu không quản lý tốt thì gây rủi ro lớn cho người tiêu dùng và phá vỡ quy chuẩn dược phẩm chính thống.
Rủi ro lớn nhất là: thuốc giả, chất lượng không đảm bảo, tác dụng phụ, không có trách nhiệm rõ ràng khi có sự cố.
Quản lý phải kết hợp: pháp luật rõ ràng + công nghệ giám sát + trách nhiệm nền tảng + truyền thông nâng cao nhận thức.
Khung pháp lý nên hướng tới hạn chế kênh bán thuốc trái phép, yêu cầu minh bạch nguồn gốc, hợp tác giữa các bên, và chế tài mạnh để răn đe.
Nhận xét
Đăng nhận xét